Hoe COVID-19 de Amazone en haar inheemse bewoners bedreigt

Paulinho Paiakan, een van de leiders van de inheemse Kayapo-volk in het Amazonegebied, die bekend stond om zijn milieuprotesten in Brazilië, is op 66-jarige leeftijd overleden nadat hij in het ziekenhuis was opgenomen vanwege het coronavirus. Dat heeft het Braziliaanse ministerie van Volksgezondheid bevestigd. Paiakan werd internationaal bekend vanwege zijn protesten tegen klimaatverandering en meer specifiek de totstandkoming van de hydro-elektrische dam Belo Monte in de Xingú-rivier. Voor de bouw van deze dam werden duizenden inheemse mensen gedwongen hun oorspronkelijke leefgebied te verlaten. Delen van het land werden onder water gezet, andere delen weer drooggelegd.

Paiakan is slechts één van de talloze inheemse mensen in het Amazonegebied die getroffen is door het coronavirus. Het is extra wrang dat juist de oorspronkelijke bewoners het hardst worden getroffen door corona, wetende dat deze mensen hun leven lang strijden om in balans en harmonie te kunnen leven met hun leefomgeving, daarbij belemmerd door ‘de westerse wereld’.

Afgelopen november bezocht ik het Amazonegebied om met verschillende leiders te spreken over hoe klimaatverandering hun leefomgeving heeft aangetast. Tijdens een bijeenkomst in Altamira luidden verschillende inheemse bevolking – waaronder ook de Kayapo – nog eens een noodklok aan de regering: stop met het ontbossen van de Amazone, heb respect voor de Amazone, of dit zal het einde zijn van de wereld zoals we haar kennen.

Ik sprak er onder meer met Juma Xipaia (het interview beluisteren kan onderaan), die onomwonden vertelde dat het gebrek aan respect voor de Amazone – door de Braziliaanse regering, maar ook door de internationale gemeenschap in het algemeen – een van de drijvende krachten achter klimaatverandering is. Ze benadrukte hierbij dat de inheemse volken er als eerste de gevolgen van merken, omdat ze op microniveau hun leefomgeving zien veranderen. ‘Wij hebben altijd in evenwicht met onze omgeving geleefd, dat evenwicht wordt nu verstoord’, vertelde ze, ‘bijvoorbeeld door illegale houtkap en ontbossing’.

Toevallig had ik afgelopen week weer contact met de vrouwen bij wie ik afgelopen oktober logeerde. In spanning – bang voor het antwoord – vroeg ik hen hoe het leven nu is. ‘Met ons prima, maar soms ook slecht, omdat vrienden van ons en ouders zijn overleden.’

Naast illegale houtkap en ontbossing, worden hun levens nu disproportioneel bedreigd door corona.

Het aantal covid-19 gevallen onder inheemse Amazonebevolking vermenigvuldigt zich. Het aantal sterfgevallen is alarmerend hoog: het dubbele van dat van de rest van de Braziliaanse bevolking. Volgens cijfers van the Articulation of Indigenous Peoples of Brazil (APIB) sterft maar liefst 9,1 procent van de inheemse mensen die de ziekte oploopt. Onder de Braziliaanse bevolking is dat 5,2 procent.

De federale procureur-generaal bracht onlangs een rapport uit waarin staat dat gezondheidswerkers van de overheid, samen met illegale goudzoekers en andere indringers, de belangrijkste besmettingsfactoren in de beschermde inheemse gebieden zijn. In het rapport wordt een team van gezondheidswerkers (waaronder verplegers) beschuldigd van 'flagrante nalatigheid'. Het team zou de inheemse bevolking moeten beschermen, maar heeft hen nu juist geïnfecteerd. Na het bezoek aan één van de bevolkingsgroepen, bezochten de verplegers bovendien ook andere dorpen, zonder de quarantainerichtlijnen te volgen, waardoor verschillende groepen gevaar lopen.

Raoni Metuktire (chief Kayapo) ©Hasna El Maroudi

Onder de oorspronkelijke bewoners die nu mogelijk besmet zijn, is ook een aantal dat geïsoleerd leeft. Voor hen geldt dat zij een bijzonder hoog risico hebben op infectieziekten, omdat ze geen immunologische afweer hebben tegen pathogenen die door buitenstaanders worden binnengebracht. Hierdoor zijn ze vatbaarder voor luchtwegaandoeningen, waaronder covid-19.

De eerste inheemse persoon in Alto Solimões die positief testte op het coronavirus was geïnfecteerd door een overheidsarts, die de ziekte na vakantie met zich mee had genomen. Hierop trok de inheemse bevolking bij de overheid aan de bel en vroegen om hulp. De Braziliaanse overheid negeerde hen.

The Washington Post schrijft:

"Maar de regering heeft de dorpen niet overspoeld met medische apparatuur, maaltijdrantsoenen, coronatesten en gezondheidswerkers. In plaats daarvan heeft het hen, volgens negen inheemse leiders, bijna verlaten [...] Met weinig begeleiding in hoe verder te gaan, en met minder medische apparatuur, zijn de gemeenschappen aan hun lot overgelaten en genoodzaakt om hun zieken en stervenden te behandelen met kruidenthee, citroensiroop en andere traditionele medicijnen."

Landinvasies

Corona heeft het voor illegale houthakkers en boeren bovendien nog makkelijker gemaakt om de beschermde gebieden binnen te dringen. Diverse inheemse leiders riepen de regering vorig jaar (en eerdere jaren) al op om actie te ondernemen tegen indringers. Omdat wetshandhavers zich vanwege corona inmiddels hebben teruggetrokken uit de gebieden waar de oorspronkelijke bewoners leven, hebben indringers – waaronder goudzoekers en houtstropers – vrij spel. Volgens het Braziliaanse National Institute for Space en Research zijn de ontbossingspercentages in de Braziliaanse Amazone met bijna 60 procent toegenomen ten opzichte van vorig jaar. FUNAI, de organisatie die belast is met het verdedigen van de grenzen van de inheemse landen, ontkent en zegt ondanks corona alles te doen wat ze kunnen.

De grootste angst is nu dat illegale goudzoekers en mijners de ziekte onder meer leden van inheemse bevolking zullen verspreiden, en dat deze mensen zullen uitsterven. Saillant is dat veel van hen heel goed weten om te gaan met pandemieën, omdat ze er door de geschiedenis heen vaker mee te maken hebben gehad. Bij de uitbraak van corona wierpen ze wegversperringen op, namen ze extra hygiënische maatregelen en drongen de leiders er bij de leden op aan om in quarantaine te gaan en in hun dorpen te blijven. Hun maatregelen staan in scherp contrast met de uitspraken van Bolsonaro, die zijn burgers oproept om vooral hun gang te gaan en niet aan social distancing te doen.

Wat geldt voor inheemse bevolking in Brazilië geldt ook voor inheemse bevolkingen in andere gebieden van de wereld, zoals de Verenigde Staten, Australië en Canada. De oorzaak van onevenredige corona-besmettingen komt veelal door chronische en structurele economische ongelijkheden. Voor de Navajo (of Diné zoals ze zichzelf noemen) in de VS geldt dat onderliggende gezondheidsproblemen een extra risicofactor met zich meebrengen. Een derde van de Diné heeft diabetes, een hartkwaal of een longziekte. Sommigen zijn ziek door jarenlange blootstelling aan straling van honderden verlaten uraniummijnen verspreid over de woestijn.

De Verenigde Naties hebben de lidstaten en de internationale gemeenschap eerder al opgeroepen om bij de ontwikkeling van maatregelen en oplossingen rond covid-19 ook te kijken naar de behoeften en prioriteiten van inheemse volkeren.

Het interview dat Hasna met Juma Xipaia hield kun je hieronder terugluisteren